(pielęgnacja i wzmocnienia mechaniczne)
Ogólne informacje i aktualności  

                        Aktualizacja -25-01-2021

Kasztanowiec "Benedykt" potrzebuje "pracy", aby nie utracił sił. 

I.  UJĘCIE OGÓLNE
1. Informacje ogólne
Kasztanowiec biały nazwany „Benedyktem” jest najokazalszym w Polsce przedstawicielem swego gatunku. Wiek - ponad 250 lat, obwód - ok. 5, 4 m, wysokość i rozłożystość korony - ok. 25 m, Pomnik Przyrody. Rośnie na terenie Zespołu naszego Opactwa, które jest Pomnikiem Historii i jednym z powodów nadania tego tytułu był także ten Kasztanowiec.

2. Prezentacja drzewa - film o kasztanowcu (2018 r):
 2.1.Dla tych, którzy nie mają dużo czasu, a chcą chwili odpoczynku z wiosenną zielenią
jest propozycja fragmentu filmu, począwszy od ósmej minuty:
Kasztanowiec Benedykt przed Kościołem w Opactwie w Lubiniu
2.2. Dla, mających nieco więcej czasu – cały powyższy film 
 2.3. Głównie dla specjalistów - dłuższa wersja filmu:

 Kasztanowiec Benedykt – prezentacja ze szczegółami dla dendrologów i arborystów

3. Inne materiały na temat kasztanowca
3.1. Informacje szczegółowe
3.2. Strona na Facebook: Kasztanowiec Benedykt - ozdoba Świątyni.
3.3. Przeszłe wydarzenie z Aktualności są zamieszczane w zakładce informacje szczegółowe w punkcie V.
3.4. Historia sprawy jest przedstawiona w rozdziale III.

4. Szczególne znaczenie kasztanowca
Najczęściej mówi się o wielkim znaczeniu ekologicznym, kulturowym, historycznym czy krajobrazowym Pomników Przyrody. Kasztanowiec Benedykt rośnie przed Kościołem i dlatego, w pewnym sensie może być traktowany, jako jego szczególne wyposażenie - ozdobę, której w wypadku zniszczenia nie da się odnowić. Stąd można przyjąć, że jest to rzadki przykład „sakralnej” funkcji Pomnika Przyrody.

5. Szczególna rola Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 

Należy podkreślić fakt, że uzyskanie dofinasowania na prace przy zabytkowym drzewostanie Opactwa, w tym zwłaszcza przy pomnikowym kasztanowcu w wyjątkowy sposób przyczyniło się do nadania sprawie konsultacyjnego rozmachu, co jest wielkim dobrem społecznym, dzięki  bezinteresownemu udostępnieniu owoców konsultacji szerokiemu gronu odbiorców.

II. AKTUALNOŚCI

5. Ekspertyza dendrologiczna
5.1. Wybór wykonawcy
W czerwcu 2017 r. rozpoczęły się badania kasztanowca Benedykta w ramach przygotowywanej ekspertyzy dendrologicznej. Uprzednio w celu wyłonienia wykonawcy, skierowaliśmy zapytania ofertowe do pięciu firm; otrzymaliśmy dwie oferty, z których przeważyła cenowo, złożona przez firmę  "Sosenka". W ramach zadania jest wykonanie testu obciążeniowego (elasto-inclino). Wspomniana firma od niedawna dysponuje urządzeniem do takich badań, ale oczywiście sami się nie skłaniali i my też, aby testować umiejętności i sprzęt na tak wyjątkowym drzewie, chyba, że formalnie zajmie się tym ktoś bardzo doświadczony i tak się złożyło, że znany profesor Ferenc Divos z Węgier zgodził się na to, co było podstawą, żeby skierować zapytanie ofertowe do "Sosenki". Należy wspomnieć, że profesor pracuje na uczelni oraz w firmie Fakopp, gdzie jest kierownikiem całego projektu, dotyczącego urządzeń do oceny stanu drzew. Firma ma dystrybutorów prawie na wszystkich kontynentach, między innymi w USA i Japonii. Pan profesor przybył  - jak zazwyczaj - ze swoją Żoną. Część badań jest, więc wykonana, w tym test obciążeniowy. Po badaniach przeprowadziliśmy z Profesorem konsultacje w formie wywiadu:   Kasztanowiec Benedykt - Pielęgnacja i wzmocnienia mechaniczne - konsultacje z prof. Ferenc Divos - 24-06-18

5.2. Zdjęcia z badań

5.3. Ekspertyza zakończona

Ekspertyza dendrologiczna jest wykonana. Jest to duże, wnikliwe opracowanie i wyjaśnia wiele wątpliwości, ale też potwierdza wyjątkowo złożony problem z tym drzewem. W zaleceniach ekspertyzy najtrudniejsze są kwestie wiązań i formowania korony. Oba tematy wymagają specjalistycznego opracowania:
a)     Wiązania
Głównym celem zaprojektowania systemu wiązań powinno być odciążenie zagrożonego złamaniem przewodnika, co jest poważnym wyzwaniem, związanym z dużym ryzykiem.
b)    Formowanie korony
Natomiast formowanie korony wtórnej ma na celu wytworzenie „kompaktowej” bezpiecznej korony - być może - przy pomocy metody tzw. retrenchment pruning (cięcia wycofujące). Polega to na usuwaniu wierzchołków pędów, gdzie znajdują się chemiczne związki (inhibitory), które powodują zahamowanie rozwoju pączków leżących poniżej. Z fachowego punktu widzenia jest tzw. zdjęciem dominacji wierzchołkowej, co skutkuje rozwojem uśpionych pączków, znajdujących się bliżej pnia. Jest to szansa na powstanie mniejszej, bardziej zwartej i bezpieczniejszej korony. Nie wiadomo jednak, czy jest to możliwe w naszym przypadku, ponieważ kasztanowiec nie jest jeszcze wyraźnie w wieku senilnym (sędziwym), gdyż nie ma właściwych temu oznak, jak np. zasychanie wierzchołkowych gałęzi.
W Polsce wspomniana metoda nie jest jeszcze wystarczająco znana, dlatego z pomocą specjalistów z Polski, nawiązaliśmy kontakty z fachowcami z zagranicy. Być może uda się odpowiedzieć, czy są szanse na zastosowanie tych cięć. 
Drugim celem formowania korony wtórnej jest ograniczenie rozwoju młodocianej części korony, która rozwija się nad chodnikiem przy Kościele, co w przyszłości może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa. Wspomniane wyżej zagadnienia są zarysowane w dokumencie:  Czy kasztanowiec Benedykt ma szanse na retrenchment pruning? 
Ekspertyza zmodyfikowała pewne opnie z Konferencji, a mianowicie sceptycznie odnosi się do podlewania, używając trybu: "dopuszczalne jest podlewanie na czas suszy...". Prawdopodobnie podlewanie należałoby przewidzieć tylko przy wyraźnych oznakach zaniku turgoru, tzn., kiedy on utrzymywałby się przez całą dobę - czego raczej dotychczas nie zaobserwowałem.
5.4. Ekspertyza specjalistyczna 
W sierpniu 2020 roku w oparciu o zalecenia ekspertyzy z 2019 r. została wykonana ekspertyza specjalistyczna, która składa się ona z dokumentu głównego i załącznika (część druga). Dokument główny w tytule obejmuję całość zagadnienia, a szczegółowo przedstawia temat wiązań, natomiast druga część, szczegółowo prezentuje temat cięć. Dokumenty dają między innymi odpowiedź na najtrudniejsze kwestie, jak odciążenie starych wiązań statycznych; zagrożonego przewodnika i opracowanie całościowe systemu wiązań linowych, wytyczne w zakresie cięć oraz strategie działań na przyszłość. Obydwa dokumenty:
Ekspertyza specjalistyczna - cięcia i wiązania - 31-08-20
Ekspertyza specjalistyczna - cięcia i wiązania - część druga - 31-08-20
6. Ogrodzenie kasztanowca
W ramach umowy z NFOŚiGW są przewidziane środki na ogrodzenie. Obiekt jest Pomnikiem Historii i liczy prawie 950 lat.
W naszym wypadku ogrodzenie ma duże znaczenie estetyczne, a opinie o takich wartościach są w dużym stopniu zależne od rodzaju środowiska zapytywanych, dlatego warto dać możliwość wypowiedzenia się wielu Osobom. Oto dokument, który przedstawia sprawę:  Ogrodzenie dla kasztanowca - propozycja wstępna 
Na zdjęciu poniżej widać obecne ogrodzenie, maksymalnie dyskretne i tanie – paliki pastuchowe z murarskim sznurkiem. Problem w tym, że dla zabytkowego obiektu wydaje się zbyt „banalne”. Przy sposobności widać stan drzewa w związku ze szrotówkiem, na dzień 24 sierpnia. 

Należy podkreślić, że obecna ekspertyza nie zachęca do podlewania kasztanowca, dlatego zmieniło się założenie dla poszukiwania optymalnego rodzaju ogrodzenia, gdyż nie ma problemu z tworzeniem osadu od wody. Można wiąc wykonać prostszą wersję ogrodzenia. 

Należy podkreślić, że obecna ekspertyza nie zachęca do podlewania kasztanowca, dlatego zmieniło się założenie dla poszukiwania optymalnego rodzaju ogrodzenia, gdyż nie ma problemu z tworzeniem osadu od wody. Można, więc wykonać prostszą wersję ogrodzenia. 
7. Plany na najbliższą przyszłość
Po wykonaniu ekspertyz dendrologicznych, które zawierają program prac należy skierować wniosek o pozwolenie na ich wykonanie do Konserwatora Zabytków. Same prace ze względów merytorycznych powinny być wykonane w okresie pełnego ulistnienia, a więc w roku 2021.
III. HISTORIA
7. Krótka historia sprawy
Bezpieczeństwo przede wszystkim Pobudką do zajęcia się sprawą kasztanowca było dostrzeżenie owocnika grzyba na największym konarze, co wskazywało na niebezpieczeństwo osłabienia drzewa, a więc i zagrożenie dla otoczenia, dlatego opracowano ekspertyzę, która oceniła wytrzymałość pnia na złamanie i stabilność, jako bardzo dobrą, ale wskazywała na rozważenie zastosowania podpór.
Wsparcie finansowe na zasadnicze prace
Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Starostwo Powiatowe i Gmina przeznaczyły środki na wykonanie zasadniczych prac przy zabytkowym drzewostanie na terenie naszego Opactwa, w tym przy kasztanowcu Benedykcie.
Konsultacje - Nie należy rozleniwiać sędziwego Benedykta
Przygotowana była koncepcja wzmocnień mechanicznych przez zastosowanie podpór pod konary i montaż instalacji odgromowej na drzewie. Jednak w prowadzonych szerszych konsultacjach przeważały opinie, iż w przypadku witalności Benedykta, może dojść ostatecznie do osłabienia wytrzymałości drzewa na skutek zjawiska, tak zwanego „rozleniwienia się”. Polega to w uproszczeniu na tym, że w konarach pozbawionych możliwości ruchu w skutek podparcia ogranicza się naturalny proces umacniania drewna, a w konsekwencji spada wytrzymałość mechaniczna, np. na wyłamanie się konarów. Nie znaczy to, że krytykuje się podpieranie konarów ogóle, ale wydaje się, że dla naszego przypadku można zastosować metodę korzystniejszą. 
Wichura w sierpniu 2017 r.
Ostatecznie dzięki wspomnianym konsultacjom i – jak wierzę - Bożej Opatrzności, nie doszło do realizacji tego planu. Argument za taką opinią dała nam największa wichura w 2017 roku. Okazało się, bowiem, że pierwotnie przyjęte założenia o usztywnieniu konarów były tylko częściowo słuszne, gdyż w warunkach dużych sił wiatru, największy konar, mimo istnienia napiętych lin stalowych wychylał się razem z przewodnikiem. Co prawdopodobnie zakończyłoby się jego złamaniem, gdyby był podparty.  Co więcej, w czasie wichury wyłamał się niewielki 20 cm konar wierzchołkowy, na którym miała być mocowana instalacja odgromowa. Podpory i instalacja mogły bardzo dużo kosztować. Należy zaznaczyć, że sama idea instalacji na drzewie i podpór nie jest kwestionowana, natomiast okazało się, że w naszym konkretnym przypadku byłaby błędem.
Reasumując - ocena sytuacji po tamtych wydarzeniach była następująca:
- Drzewo przetrwało „test” wichury, więc jest jeszcze dość wytrzymałe.
- Podpory w naszym przypadku najprawdopodobniej byłby szkodliwe.
- Planowane były szczegółowe badania, w celu dokładnej oceny stanu drzewa i bezpieczeństwa w otoczeniu. Założenie było takie, że jeśli wynik będzie pozytywny, to nie będzie potrzeby szukać jakichś nadzwyczajnych działań. 
- Na czas silnych wiatrów należy przewidzieć zmiany organizacyjne, aby nie zbliżać się do zagrożonego terenu, np. do Kościoła można wchodzić przez kaplicę Matki Bożej lub dziedziniec Opactwa.

Konferencja PTD w 2018 r.
Kolejny etap w szukaniu rozwiązań stanowiła konferencja zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Dendrologiczne w maju 2018 r. w Lubiniu.
Wśród propozycji działań były:
- Posadzenie pasów wiatrochronnych z drzew o znacznej wysokości, od strony zachodniej i południowej przy murze. Głównym powodem takich działań było usunięcie kilku drzew, uszkodzonych wskutek wichur, które stanowiły zaporę dla wiatru.
- Podlewanie kasztanowca na wypadek nadmiernej suszy.  Celem takich działań winno być uniknięcie zjawiska tzw. letniego odpadania konarów, które ma związek z niedoborem wody.
-Sprawa rodzaju, zakresu i etapów cięć na konferencji nie była jednoznacznie postrzegana.
Ekspertyza dendrologiczna - 2019 i 2020r
Temat jest przedstawiony powyżej, w punkcie 5

IV. PODSUMOWANIE I INFORMACJE UZUPEŁNIAJĄCE

Wymiana zdań specjalistów z różnych stowarzyszeń szansą dla rozwiązania zadania z kasztanowcem
 Do współpracy zaprosiliśmy wielu najbardziej znanych w Polsce fachowców z dziedziny dendrologii, arborystyki oraz ochrony odgromowej, którzy wypowiedzieli się na temat sposobu rozwiązania zadania z kasztanowcem. Są to osoby z różnych stowarzyszeń, akcentujące niekiedy inne aspekty rozpatrywanego problemu, dzięki czemu dyskusja może być bardzo twórcza. W ten sposób mieliśmy warunki do szukania najwłaściwszego rozwiązania konkretnego zadania, a jednocześnie możliwość pogłębiania wiedzy przez wiele osób do wykorzystania jej w innych przypadkach. Sprzyjało to integracji osób z różnych stowarzyszeń w ramach tej samej dziedziny, jak i z różnych dziedzin.
Wsparcie, którego doświadczamy
Spotkaliśmy się z życzliwością i bezinteresownym wsparciem. Firma Leica wykonała skan 3D kasztanowca, co daje duże możliwości analizy sprawy także na odległość. Firma Budikom z Poznania, zajmująca się komputerowym wspomaganiem projektowania, pomaga wykorzystać możliwości wykonanego skanu. Prezesi Federacji Arborystów Polskich, Polskiego Towarzystwa Chirurgów Drzew, Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce rozesłali materiały do członków swoich organizacji. Od początku sprawy pomagał nam pan Wiceprezes Międzynarodowego Towarzystwa Uprawy i Ochrony Drzew. Zarząd Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego podjął decyzję, aby zorganizować wykład na temat pielęgnacji i wzmocnień mechanicznych „Benedykta”. Pan przewodniczący Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej sporządził opinię na temat ochrony odgromowej drzewa. Do wymiany zdań włączają się też specjaliści niezrzeszeni we wspomnianych organizacjach. Od dawna wspiera nas Koło Ekologiczno – Turystyczne Zespołu Szkół w Krzywiniu. Pojawiały się artykuły w regionalnych czasopismach i na zaprzyjaźnionych stronach internetowych.
 Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej doceniają znaczenie prowadzenia szerszej konsultacji w sprawie "Benedykta", ponieważ ważne jest także dobre wykorzystanie publicznych środków.
Nie znaczy to, że był powszechny entuzjazm w zaangażowaniu się w sprawę. Istnieje, bowiem szereg okoliczności, które ograniczają stopień zainteresowania się kwestią, jak np. brak czasu, gratyfikacji, sceptycyzm, co do skuteczności prowadzenia szerszej konsultacji itd.
Wsparcie, do którego zachęcamy
Zapraszamy chętnych według możliwości do różnego rodzaju wsparcia sprawy, także dzielenia się opiniami zwłaszcza, że dobro z tego dzieła ma charakter powszechny – edukacyjny.  
Jest wsparcie finansowe na główne prace, potrzebne są jednak pewne środki na zadania, które trudno zrealizować ze środków publicznych, zwłaszcza na ograniczenie populacji owada szrotówka i inne prace bieżące przy kasztanowcu. Numer subkonta jest na dole tej strony.
6. Podsumowanie i wnioski z dotychczasowych konsultacji i wydarzeń
Przedsięwzięcie prowadzimy w celu osiągnięcia wystarczającej poprawy bezpieczeństwa dla ludzi i zachowania drzewa. Przyjęliśmy metodę szerokiej konsultacji, która już pozwoliła nam uniknąć poważnych błędów i strat finansowych i jednocześnie, po wielu poszukiwaniach – wskazała dość wyraźną strategię działań.
Wśród danych wejściowych dla poszukiwania rozwiązań był pogląd o dużym osłabieniu drzewa i niemożliwość wyłączenia z użytku większego obszaru przy kasztanowcu, dlatego jako możliwe rozwiązanie rozpatrywano np. zastosowanie wzmocnienia drzewa przez dodatkowe konstrukcje, jak np. podpory. Jednak specjaliści w zdecydowanej większości nie popierają takich metod, głównie z powodu ich nieskuteczności. Przy czym - nie należy kwestionować tych rozwiązań w ogóle, ale tylko w rozpatrywanym konkretnym przypadku.
W zaistniałej sytuacji, zaczęto szukać innych sposobów w celu zapewnienia bezpieczeństwa dla otoczenia i w ten sposób powstał pomysł, aby okresowo wyłączać z ruchu większy obszar przy drzewie. Ponadto w trakcie prowadzonych analiz miały miejsce wichury w 2017 r., które pomnikowy kasztanowiec dzielnie przetrwał, co zmodyfikowało pierwotne założenie o jego słabości. Wichury są najlepszym "badaniem" stanu drzewa. Należy jednak podkreślić, że badania z użyciem specjalistycznych urządzeń są bardzo ważne nawet, jeśli mogą prowadzić do przesadnej oceny złego stanu kasztanowca, zwłaszcza ze względu na bezpieczeństwo dla otoczenia. 
W 2019 roku została wykonana ekspertyza w celu całościowej oceny stanu drzewa i bezpieczeństwa oraz wskazania potrzebnych działań. Wyniki tego opracowania przygasiły  optymizm, który powstał po dzielnym przetrwaniu wichur w 2017 r, ponieważ analizy między innymi ujawniły zagrożenie złamaniem przewodnika drzewa wskutek rozrostu konara, do którego przewodnik jest przymocowany.
Następnie w oparciu o zalecenia wspomnianej ekspertyzy, w sierpniu 2020 r wykonano ekspertyzę specjalistyczną, odnośnie cięć i wiązań w koronie.  Dokument składa się z dwóch części i wytycza zakres prac oraz kierunek postępowania na przyszłość. Prace powinny być wykonane w okresie pełnego ulistnienia, więc w roku 2021.
Obecnie nie ma już potrzeby inspirować dalszych konsultacji, choć zawsze zachęcamy do dzielenia się refleksjami i różnego rodzaju wsparcia.
Dzięki całościowemu i uporządkowanemu tematycznie i chronologicznie przedstawieniu sprawy na naszej stronie powstała baza wiedzy i doświadczeń dla wielu innych przypadków pomnikowych drzew.
Zachęcamy także do finansowego wsparcia na bieżące prace przy drzewie, związane np. z ograniczaniem szkód związanych z żerowaniem szrotówka.

7. Z radością informujemy, że Pan Artur Borkowski z Uniewersytetu Przyrodniczego pisze pracę inżynierską na temat kasztanowca Benedykta. Jest też jednym za administratorów strony na Facebook na tamat kasztanowca. Ostatnia niapisał krótki artykuł pod nazwą:  Historia sprowadzenia Kasztanowca do Polski. Strona na FB: Kasztanowiec Benedykt - ozdoba Świątyni

brat Paweł Mruk – z polecenia o. Przeora – zajmujący się sprawą
E-mail: zakrystian@benedyktyni.net

Numer subkonta
(środki wpłacone będą zastrzeżone tylko na cel  pielęgnacji i wzmocnień mechanicznych kasztanowca)
Opactwo Benedyktynów
Mickiewicza 6
64-010 Lubiń
54 1600 1462 1842 0189 1000 0003